Της Φρώσος Πατσού* 
Πολλές φορές όταν ζητείται από τους αθλητές/τριες να περιγράψουν πώς ένιωσαν στον πιο ευχάριστο γι’ αυτούς αγώνα οι πιο συνηθισμένες απαντήσεις είναι ότι «ήμουν πολύ συγκεντρωμένος», «έλεγχα τα συναισθήματα μου», «δεν αισθανόμουν σχεδόν καθόλου κόπωση», «ήμουν απόλυτα απορροφημένος στο έργο που είχα να εκτελέσω», «είχα διαυγή σκέψη», «δεν σκεφτόμουν το αποτέλεσμα αλλά ευχαριστιόμουν τη στιγμή και αυτό που έκανα».
Με ένα γενικό όρο όλα τα προηγούμενα θα μπορούσαν να αναφερθούν ως Θετικά Συναισθήματα ή αλλιώς Ροή κατά τη διάρκεια του αγώνα.
Ο όρος «Ψυχολογική Ροή» έχει επικρατήσει τα τελευταία χρόνια στον αθλητισμό και οι ερευνητές της Εφαρμοσμένης Αθλητικής Ψυχολογίας δείχνουν τεράστιο ενδιαφέρον για το πώς θα καταφέρουν να κάνουν τον αθλητή/τρια να βιώσει μια τέτοια κατάσταση κατά τη διάρκεια του αγώνα.
Το αίσθημα της Ροής (Flow) βιώνεται από τον καθένα μας όταν επιδιδόμαστε σε μια ευχάριστη και ενδιαφέρουσα δραστηριότητα μόνο για χάρη της και για κανένα άλλο σκοπό ή στόχο και αποτελεί μια ιδανική ψυχολογική κατάσταση. Όλοι μπορούμε να θυμηθούμε παιχνίδια και δραστηριότητες που κάναμε μόνοι μας ή με παρέα και οι οποίες μας ευχαριστούσαν τόσο πολύ που επιδιώκαμε να τις επαναλάβουμε καθημερινά μόνο και μόνο για την ευχαρίστηση μας και γι’ αυτό που νιώθαμε.
Υπό αυτή την έννοια ένας αθλητής μπορεί να κάνει ένα προσωπικό ρεκόρ αλλά να μην νιώθει εκείνη τη στιγμή ότι η όλη εμπειρία ήταν κορυφαία. Δεν είναι λίγες οι φορές που οι αθλητές/τριες αναφέρουν μετά την επίτευξη κάποιου ρεκόρ ότι δεν περίμενα να δω το χρόνο που είδα γιατί δεν κατάλαβα την ώρα του αγώνα ότι ήμουν σε τόσο καλή κατάσταση. Η έννοια της Ροής λοιπόν δεν συνδέεται πάντα με το ατομικό ρεκόρ.
Ο Csikszentmihalyi υποστηρίζει ότι αν το άτομο θα βρεθεί σε ροή ή όχι εξαρτάται από την ικανότητά του να μετατρέπει μια αγχώδη ή αντίστοιχα βαρετή κατάσταση σε προκλητική και ενδιαφέρουσα. Κατά συνέπεια αν ο αθλητής/τρια αισθανθεί ότι ο αγώνας που πρόκειται να εκτελέσει είναι πιο εύκολος ή πιο δύσκολος από τις ικανότητες του θα βιώσει απάθεια ή άγχος αντίστοιχα. Αν όμως υπάρχει ισορροπία μεταξύ αγώνα και δεξιοτήτων τότε το άτομο θα βρεθεί σε ψυχολογική ροή κάτι το οποίο είναι ζητούμενο.
Οι έρευνες δείχνουν ότι:
•Η ανάπτυξη και η βελτίωση των ικανοτήτων μέσω της προπόνησης,
•Οι ιδανικές συνθήκες περιβάλλοντος,
•Η βελτίωση της συγκέντρωσης και της προσοχής,
•Η αύξηση της αυτοπεποίθησης,
•Η θετική αλληλεπίδραση με τους σημαντικούς άλλους (προπονητής, συναθλητές, παράγοντες κ.τ.λ.), και
•Η δημιουργία εμπειρίας
βελτιώνουν και αυξάνουν το flow στον αγώνα.
Πρέπει να σημειωθεί ότι είναι σύνηθες το φαινόμενο ο αθλητής/τρια να τροποποιεί τις σκέψεις του στον αγώνα και ενώ αρχικά να βιώνει υψηλά θετικά συναισθήματα και ροή, στη συνέχεια για διάφορους λόγους όπως π.χ. η εμφάνιση σε υψηλή θέση ενός outsider ή ένας τραυματισμός να τον/την κάνουν να αλλάζει την εμπειρία του και τα συναισθήματα του να μετατρέπονται σε αρνητικά με αποτέλεσμα τη μείωση της ροής.
Από την πιο απλή δραστηριότητα που μπορεί να είναι ένα απολαυστικό γεύμα ή η παρακολούθηση κάποιου αγώνα της αγαπημένης μου ομάδας (micro-flow), έως και τις πιο σύνθετες δραστηριότητες όπως π.χ. η συμμετοχή σε έναν πολύ δύσκολο αγώνα (macro flow) η Ψυχολογική Ροή αποτελείται από εννέα (9) βασικά χαρακτηριστικά:
1.Iσορροπία προκλήσεων – δεξιοτήτων (challenge-skill balance): Είναι η διαδικασία όπου το άτομο-αθλητής αισθάνεται ότι είναι ικανό να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που απορρέουν από τις συνθήκες του αγώνα επειδή έχει τις κατάλληλες δεξιότητες και είναι ικανό να το κάνει. Π.χ. «Ξέρω ότι ο αντίπαλος είναι δύσκολος αλλά είμαι ικανός να τον αντιμετωπίσω»
2.Ταύτιση ενέργειας – επίγνωσης (action awareness mergin): Το άτομο κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης ενός έργου κατά τη διάρκεια του αγώνα νιώθει αναπόσπαστο κομμάτι του και εκτελεί αυτόματες κινήσεις. Π.χ «Δεν χρειαζόταν να σκεφτώ κάτι – όλα γίνονταν αυτόματα»
3.Σαφείς στόχοι (clear goals): Π.χ. «Ήξερα επακριβώς τι είχα να κάνω».
4.Σαφής ανατροφοδότηση (unambiguous feedback): Π.χ. «Καταλάβαινα πάρα πολύ καλά κατά τη διάρκεια του αγώνα αν ήμουν καλός/ή»
5.Συγκέντρωση στο επιτελούμενο έργο (concentration on the task): Π.χ. «Ήμουν απόλυτα συγκεντρωμένος σε αυτό που έκανα»
6.Αίσθηση ελέγχου (sense of control): Το άτομο νιώθει ότι είναι ικανό να κατευθύνει τις ενέργειες του για να έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Π.χ. «Ένιωθα ότι είχα τον απόλυτο έλεγχο για αυτό που έκανα».
7.Απώλεια αυτοσυνειδητότητας (loss of self-consciousness): Ο αθλητής/τρια ταυτίζεται απόλυτα με το επιτελούμενο έργο και το εκτελεί με σιγουριά και αυτοπεποίθηση. Π.χ. «Δεν είχα αμφιβολία για την ικανότητα μου να επιτύχω στον αγώνα».
8.Μετασχηματισμός του χρόνου (transformation of time): Π.χ. «Ένιωθα σαν ο χρόνος να μην κυλούσε όσο αγωνιζόμουν».
9.Αυτοτελής εμπειρία (autotelic experience): Π.χ. «Πραγματικά ευχαριστήθηκα τα πάντα»
Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μου, όπως για παράδειγμα το υψηλό άγχος προδιάθεσης, ο τύπος του αθλήματος, η δυσκολία και η σημαντικότητα του αγώνα, η αυτοπεποίθηση, η πίστη στις ικανότητες μου και η υψηλή εσωτερική παρακίνηση είναι παράγοντες που επηρεάζουν τη ροή.
Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι η υποκειμενική εμπειρία, το πώς δηλαδή το άτομο αντιλαμβάνεται τόσο τις ικανότητες του όσο και τις συνθήκες που απορρέουν από την πρόκληση που αντιμετωπίζει είναι εκείνα τα στοιχεία που αυξάνουν ή μειώνουν τα θετικά συναισθήματα και κατ΄ επέκταση την αίσθηση της ψυχολογικής ροής σε έναν αγώνα. Το άγχος, η χαμηλή αυτοπεποίθηση και η μικρή πίστη στον εαυτό και τις ικανότητες μας δεν βοηθούν στο να έρθουμε σε κατάσταση ροής στον αγώνα.
ΦΡΟΣΩ ΠΑΤΣΟΥ, M.Sc. Ψυχολόγος – Αθλητική Ψυχολόγος, Επιστημονική Συνεργάτιδα Εθνικής Ομάδας Στίβου, Τηλ.: 6982.89.28.32, www.idealpsychology.gr
References:
Emerson, H. (1998). Flow and Occupation. A review of the literature. Canadian Journal of Occupational Therapy 65, 37-44.
Σταύρου, Ν. (2012). Ψυχολογική Ροή: Διαστάσεις, διακριτά σημεία και σχέσεις στον αγωνιστικό αθλητισμό. Κινησιολογία, 49-57.
Ακολουθήστε το Run 'n Fun στο Google News
