Έρευνα – απόδοση: Παρασκευής Κουστουράκη, Δέσποινα Γκακνή, Κατερίνα Φαντούση και Δέσποινα Μαρσέλου*

Ο όρος αλλεργία αναφέρεται σε μία πληθώρα αντιδράσεων του ανθρώπινου οργανισμού. Πρόκειται για αντιδράσεις σε διάφορες ουσίες που θεωρεί ξένες και ονομάζονται αλλεργιογόνες. Όταν οι ουσίες αυτές εισέρχονται στο ανθρώπινο σώμα, εκκρίνονται αντισώματα ή απελευθερώνεται ισταμίνη με αποτέλεσμα, τα γνωστά σε όλους συμπτώματα των αλλεργιών.

Οι αλλεργίες επηρεάζουν περισσότερο από το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού, ενώ οι τροφικές αλλεργίες περίπου το 6% των παιδιών και 2-3% των ενηλίκων. Τα τελευταία 20 χρόνια μάλιστα ,έχει αυξηθεί η επικράτηση των αλλεργιών στα πιο ανεπτυγμένα κράτη, ενώ παρουσιάζεται αντίστοιχη αύξηση και στα περιστατικά άσθματος.

Αν ένας γονέας είναι αλλεργικός, τότε ο απόγονος έχει 48% πιθανότητα να εμφανίσει αλλεργίες, ενώ το ποσοστό φτάνει στο 70% εάν και οι δυο γονείς είναι αλλεργικοί

Κατά πόσο ένα άτομο θα εμφανίσει συμπτώματα αλλεργίας εξαρτάται από τις συνδυασμένες επιδράσεις γενετικών, περιβαλλοντικών, λοιμογόνων, φυσικών ή και ορμονικών παραγόντων. Η συνέργεια και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ αυτών των παραγόντων δεν είναι πλήρως κατανοητές, ενώ πρόσφατες πληροφορίες οδηγούν στην ανάπτυξη νέων υποθέσεων όπως η υπόθεση υγιεινής. Η γενετική προδιάθεση για την εμφάνιση αλλεργιών καλείται ατοπία.

Πού και πότε εμφανίζονται τα κλινικά σημεία;

Τα κλινικά σημεία των αλλεργιών, συνήθως εμφανίζονται σε περιοχές του σώματος οι οποίες είναι άμεσα εκτεθειμένες στο περιβάλλον όπως είναι το δέρμα, το γαστρεντερικό σύστημα καθώς οι ανώτερες και κατώτερες αναπνευστικοί οδοί. Εξωγενείς εκκινητές αλλεργικών αντιδράσεων μπορεί να είναι είτε περιβαντολλογικοί παράγοντες είτε ουσίες που περιέχονται στα τρόφιμα της διατροφής μας. Στα βρέφη, για παράδειγμα, το πρώτο και μεγαλύτερο αλλεργικό φορτίο προέρχεται από την τροφή, η οποία γενικά μπορεί να προκαλέσει δερματικές και γαστρεντερικές εκδηλώσεις. Ο επιπολασμός των ανεπιθύμητων αντιδράσεων από τρόφιμα και των τροφικών αλλεργιών είναι δύσκολο να εκτιμηθεί εξαιτίας της φύσης των διαταραχών που προκαλούν.

Σχεδόν όλα τα συστατικά των τροφών μπορούν να προκαλέσουν αλλεργίες σε ασθενείς με τροφική υπερευαισθησία αλλά το 90% αυτών προκαλούνται από οκτώ τρόφιμα. Τα περισσότερα τροφικά αλλεργιογόνα είναι πρωτεΐνες ή γλυκοπρωτεΐνες, ενώ πολλά τρόφιμα περιέχουν πολλαπλές πρωτεΐνες που προκαλούν αλλεργία. Τα αλλεργιογόνα μπορούν να ταξινομηθούν σε ανωτέρα και κατώτερα αλλεργιογόνα. Για παράδειγμα μια πρωτεΐνη που προκαλεί αλλεργίες στο 50% ή στους περισσότερους από τους αλλεργικούς ασθενείς, αποτελεί ένα ανώτερο αλλεργιογόνο.

Ποια είναι τα συνηθισμένα αλλιεργιογόνα;

Οι χιλιάδες αλλεργιογόνες ουσίες της φύσης δε δρουν σε όλους τους ανθρώπους με τον ίδιο τρόπο. Συνεπώς, δεν προκαλούν σε όλους αλλεργίες. Τα πιο συνηθισμένα αλλεργιογόνα στη χώρα μας είναι τα ακάρεα της οικιακής σκόνης, η γύρη της ελιάς, τα οικόσιτα ζώα, το δηλητήριο της μέλισσας και των σφηκών, τα αντιβιοτικά (κυρίως η πενικιλίνη), οι ξηροί καρποί, το ψάρι, τα οστρακοειδή, το αυγό, οι φράουλες και το γάλα.

Αυγό

Η αλλεργία από αυγά είναι η πιο συνήθης σε άτομα που πάσχουν από τροφικές αλλεργίες (73%). Ο κρόκος του αυγού δεν είναι γενικά τόσο αλλεργιογόνος όσο είναι το ασπράδι.

Φιστίκια

Μέχρι πρόσφατα η αλλεργία στα φιστίκια θεωρούνταν ως μια από τις λίγες τροφικές αλλεργίες που παραμένουν καθ’όλη την διάρκεια της ζωής. Παρόλα αυτά, μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι περισσότερα από το 20% των αλλεργικών ατόμων στα φιστίκια ξεπερνούν την αλλεργία μετά από μερικά χρόνια.  H αλλεργία στα φιστίκια πιθανόν να εξελιχτεί σε πολύ επικίνδυνη, με εκδηλώσεις όπως το αγγειοοίδημα και η κνίδωση καθώς και δυσκολία στην κατάποση. Οι αλλεργίες στα φιστίκια αυξάνονται στο δυτικό κόσμο, αφού η εμφάνιση τους έχει σχεδόν διπλασιαστεί, γεγονός που έχει αποδοθεί στην αύξηση του αριθμού των χορτοφάγων ατόμων και επομένως στην αύξηση της κατανάλωσης των φιστικιών).

Σίτος

Η αλλεργία στα δημητριακά είναι αρκετά συνήθης. Το σιτάρι αποτελεί το συχνότερο αλλεργιογόνο στην ομάδα των δημητριακών. Το κύριο αλλεργιογόνο συστατικό του σίτου φαίνεται πως είναι ένας αναστολέας της α-αμυλάσης, πρωτεΐνη που ίσως είναι υπεύθυνη για την εκδήλωση μιας επαγγελματικής μορφής άσθματος: το άσθμα του αρτοποιού.

Ψάρι

Τα αλλεργικά άτομα στο ψάρι παρουσιάζουν συνήθως αλλεργία σε πολλαπλά είδη ψαριών. Το αλλεργιογόνο του ψαριού φαίνεται πως είναι πιο ευπαθές στις διαφορές ομάδες επεξεργασίας: κάποια άτομα αλλεργικά στο μαγειρεμένο ψάρι μπορούν να ανεχθούν κονσερβοποιημένο ψάρι του ίδιου είδους. Κάποια άτομα είναι αλλεργικά σε ένα μόνο είδος ψαριού. Για τα άτομα αυτά οι τρέχουσες διατροφικές συστάσεις δεν απαιτούν τον πλήρη αποκλεισμό όλων των ειδών ψαριού.

Σόγια

Η σόγια αποτελεί ένα τρόφιμο εναλλακτικό του αγελαδινού γάλακτος για τα βρέφη και τα παιδιά που εμφανίζουν αλλεργία σε αυτό. Η αλλεργία στη σόγια είναι αρκετά συχνή. Περισσότερο από 15 πρωτεϊνικά συστατικά της σόγιας είναι αλλεργιογόνα.

Άλλα τρόφιμα

Άλλες συχνά προκαλούμενες από τρόφιμα, αλλεργίες σχετίζονται με τα φρούτα, τα λαχανικά, τις γαρίδες και αλλά οστρακοειδή, καθώς και με πρόσθετα τροφίμων. Οι αλλεργιογόνες πρωτεΐνες μπορεί να είναι δομικές, αποθηκευτικές, μεταφορικές πρωτεΐνες ή ενζυμα. Η έκθεση σε μεγάλες ποσότητες ενός συγκεκριμένου τροφίμου, όπως το ρύζι στις χώρες της Ασίας, μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένα ποσοστά ευαισθητοποίησης.

Διασταυρούμενες τροφικές και περιβαλλοντικές αλλεργίες

Η ομολογία στη δομή των πρωτεϊνών που υπάρχουν στην φύση μπορεί να προκαλέσουν διασταυρούμενες αντιδράσεις ανάμεσα σε ποικίλα τρόφιμα και αλλεργιογόνα της γύρης. Για παράδειγμα οι αλλεργικοί στη σημύδα, μπορεί να εμφανίζουν αλλεργία και στις ωμές πατάτες, στα καρότα, στα μήλα, στα φουντούκια και στο σέλινο ενώ οι αλλεργικοί στη γύρη της αμβροσίας μπορεί να εμφανίζουν σημάδια αλλεργίας στο πεπόνι και στην μπανάνα. Αυτές οι κατηγορίες διασταυρούμενων αντιδράσεων σχετίζονται με την εκδήλωση πολλών συνδρόμων όπως το σύνδρομο της στοματικής αλλεργίας, το σύνδρομο latex-φρούτων και το σύνδρομο tree-nut

Σύνδρομο της στοματικής αλλεργίας

Προσβάλλει τα χείλη, την γλώσσα, τον ουρανίσκο οδηγώντας σε κνησμό, εξάνθημα και αγγείο-οίδημα. Το σύνδρομο είναι συχνότερο σε άτομα με αλλεργίες στη γύρη, κυρίως της σημύδας ή της αμβροσίας.

Σύνδρομο latex-φρούτων

Έχει διαπιστωθεί η ύπαρξη διασταυρούμενης ευαισθητοποίησης μεταξύ φρούτων και φυσικού λάστιχου. Στα φρούτα αυτά περιλαμβάνονται η παπάγια, το αβοκάντο, η μπανάνα, το κάστανο, το ροδάκινο κλπ.

Σύνδρομο tree-nut

Oι ασθενείς, οι όποιοι είναι αλλεργικοί στα φιστίκια μπορεί να παρουσιάσουν διασταυρούμενη αντίδραση σε αλλά όσπρια ή καρπούς δέντρων. Για παράδειγμα, τα αλλεργικά άτομα στα φιστίκια μπορεί να εμφανίζουν αλλεργία στα φουντούκια και στα αμερικάνικα καρύδια.

Συμπτώματα της αλλεργίας

Τα συμπτώματα μίας τροφικής αλλεργίας συνήθως εμφανίζονται μέσα στα επόμενα λεπτά έως και λίγες ώρες μετά τη λήψη της τροφής. Διαφοροποιούνται από άνθρωπο σε άνθρωπο, ενώ ακόμα και στο ίδιο άτομο η ίδια τροφή μπορεί να φέρει διαφορετικά συμπτώματα σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Τα συμπτώματα μίας τροφικής αλλεργίας:

• Αναπνευστικό σύστημα: καταρροή, συμφόρηση και κνησμός στη μύτη, βήχας, δύσπνοια, άσθμα, σφύριγμα κατά την αναπνοή
• Πεπτικό σύστημα: πόνος στην κοιλιά, ναυτία, έμετος, διάρροια
• Δέρμα: κνησμός, γενικευμένο εξάνθημα, δάκρυα στα μάτια, οίδημα βλεφάρων, χειλιών και γλώσσας
• Πονοκέφαλος
• Ταχυκαρδία

Πώς να ενισχύσετε το ανοσοποιητικό σύστημα;

Η ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα σημαντική στην αντιμετώπιση των αλλεργιών, γι’ αυτό και ο ρόλος της διατροφής στις αλλεργίες είναι ιδιαίτερα σημαντικός.

Βιταμίνες

Διάφορες βιταμίνες, με κύρια εκπρόσωπο την αντιοξειδωτική βιταμίνη C, έχουν μελετηθεί ως προς τη δράση τους στο ανοσοποιητικό σύστημα και κατ’ επέκταση, στις αλλεργίες. Φαίνεται πως η βιταμίνη C μειώνει την ισταμίνη ενώ, σε πολλές έρευνες παρατηρήθηκε πως παιδιά που έπασχαν από άσθμα, παρουσίαζαν έλλειψη της βιταμίνης. Έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε παιδιά προσχολικής ηλικίας στη χώρα μας, απέδειξε επίσης την προστατευτική δράση της βιταμίνης C. Κύριες πηγές της βιταμίνης C είναι το μπρόκολο, το πεπόνι, το ακτινίδιο, τα πορτοκάλια, οι κόκκινες πιπεριές, ο ανανάς και οι φράουλες.

Από τις υπόλοιπες βιταμίνες, η Ε, με την αντιοξειδωτική της δράση, πιθανώς συμβάλλει σημαντικά στην αντιμετώπιση των αλλεργιών. Στην Κρήτη, παιδιά που κατανάλωναν τουλάχιστον 3 φορές την εβδομάδα ξηρούς καρπούς, την κύρια δηλαδή πηγή της βιταμίνης Ε μετά το ελαιόλαδο, είχαν μικρότερη πιθανότητα να εμφανίσουν αλλεργικά συμπτώματα.

Οι βιταμίνες Β6 και Β12 φαίνεται να παρουσιάζουν χαμηλές συγκεντρώσεις, σε παιδιά και ενήλικες με άσθμα, ενώ η χορήγηση συμπληρωμάτων τους, φάνηκε να βοηθάει την αντιμετώπισή του. Πηγές της βιταμίνης Β6 είναι τα ψάρια, το συκώτι, το κρέας, τα δημητριακά ολικής αλέσεως και τα εμπλουτισμένα δημητριακά ενώ της Β12 τα εντόσθια (καρδιά, νεφρά, συκώτι), το κρέας γενικά, τα ψάρια, τα θαλασσινά, το τυρί , το αυγό και το γάλα.

Φλαβονοειδή

Τα φλαβονοειδή, είναι ουσίες που βρίσκονται φυσικά σε φρούτα και λαχανικά και αποτελούν τμήμα των αμυντικών μηχανισμών των φυτών. Φαίνεται πως ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα και μειώνουν την παραγωγή της ισταμίνης. Βρίσκονται στις πράσινες πιπεριές, στα πορτοκάλια, στα σταφύλια και στα κεράσια.

Ιδιαίτερο λόγος γίνεται τα τελευταία χρόνια για μια ουσία που λέγεται κερκιτίνη και ανήκει και αυτή στην κατηγορία των φλαβονοειδών. Βρίσκεται σε διάφορα φρούτα και λαχανικά με κύριες πηγές της τα μήλα, τα κρεμμύδια, τα μπρόκολο, τα πράσινο και το μαύρο τσάι και το κόκκινο κρασί. Φαίνεται, πως η κερκιτίνη μειώνει την απελευθέρωση ισταμίνης και άλλων ουσιών που παίζουν ρόλο στην εμφάνιση των αλλεργιών. Οι σχετικές έρευνες όμως, έχουν πραγματοποιηθεί μόνο σε ποντίκια.

Ω-3 λιπαρά οξέα

Τα ω-3 λιπαρά οξέα, διαδραματίζουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στη μείωση της φλεγμονής που συνοδεύει μία αλλεργική αντίδραση. Με την προσθήκη ψαριού, που είναι πλούσιο σε ω-3, στη διατροφή παιδιών μείωσε κατά 30%-50% την  πιθανότητα εμφάνισης άσθματος.

Μαγνήσιο

Το μαγνήσιο διευκολύνει την αναπνοή και με αυτό τον τρόπο βοηθάει την αντιμετώπιση των αλλεργιών. Μεγάλη έρευνα που πραγματοποιήθηκε στη Μ. Βρετανία σε ενήλικες που έπασχαν από άσθμα, φανέρωσε την ιδιαίτερη σημασία που έχει η επαρκής πρόσληψη μαγνησίου. Ωστόσο, η πρόσληψή του απαιτεί προσοχή, καθώς αν είναι υπερβολική, ενδέχεται να οδηγήσει σε διάρροιες. Οι καλύτερες διατροφικές πηγές μαγνησίου είναι το αβοκάντο, οι μπανάνες, το μπρόκολο, το μαύρο ρύζι, ο μπακαλιάρος, τα φασόλια, τα μπαρμπούνια, το σπανάκι, οι γλυκοπατάτες, το γιαούρτι και τα καρύδια.

Σελήνιο και Ψευδάργυρος

Υπάρχουν ενδείξεις πως η επαρκής πρόσληψη σεληνίου και ψευδαργύρου μπορεί να λειτουργήσει προστατευτικά έναντι των αλλεργιών. Και τα δύο στοιχεία συμβάλλουν σημαντικά στη λειτουργία της βλέννας, ενός από τους πιο σημαντικούς αμυντικούς μηχανισμούς του ανθρώπινου οργανισμού.

Ασθενείς με άσθμα εμφανίζουν σε μελέτες, χαμηλές τιμές των δύο αυτών ιχνοστοιχείων στο πλάσμα, συγκριτικά με τους μη πάσχοντες.

Κύριες πηγές σεληνίου είναι τα οστρακοειδή, τα ψάρια, το κρέας, οι ξηροί καρποί και τα εμπλουτισμένα με σελήνιο δημητριακά, ενώ βασικές πηγές ψευδαργύρου είναι τα οστρακοειδή, τα φασόλια, τα καρύδια, τα δημητριακά ολικής αλέσεως, ο πασατέμπος και οι ηλιόσποροι.

Προβιοτικά

Αν και η έρευνα για τη δράση των προβιοτικών στις αλλεργίες απαιτεί μεγαλύτερη διερεύνηση, υπάρχουν ενδείξεις πως συγκεκριμένα στελέχη προβιοτικών μπορεί να έχουν θεραπευτικά αποτελέσματα.

Μεσογειακή Διατροφή

Η Μεσογειακή Διατροφή αποτελεί έναν εξαιρετικό τρόπο να ενισχυθεί το ανοσοποιητικό  και να αντιμετωπιστούν οι αλλεργίες. Πολλές έρευνες αποδεικνύουν ότι μία διατροφή χαμηλή σε φρούτα, λαχανικά και ψάρι σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο άσθματος. Έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Κρήτη από Έλληνες, Βρετανούς και Ισπανούς επιστήμονες έδειξε, ότι τα παιδιά εκεί παρουσίαζαν πιο σπάνια αλλεργίες ή άσθμα. Το αποτέλεσμα αυτό αποδόθηκε στο τρόπο ζωής και στις διατροφικές συνήθειες. Κι αυτό, γιατί οκτώ στα δέκα παιδιά κατανάλωναν φρέσκα φρούτα, τουλάχιστον δύο φορές την ημέρα, ενώ τα 2/3 αυτών, έτρωγαν φρέσκα λαχανικά επίσης δύο φορές την ημέρα.

Φάνηκε λοιπόν, πως μία καθημερινή διατροφή με μήλα, πορτοκάλια και τομάτες δρα προστατευτικά έναντι των αλλεργιών και του άσθματος. Σημαντικό ρόλο φάνηκε να έχουν και τα καρύδια, αφού τα παιδιά που τα κατανάλωναν, παρουσίαζαν λιγότερη δύσπνοια. Όλες οι τροφές που προαναφέρθηκαν, είναι ιδιαίτερα πλούσιες σε αντιοξειδωτικά συστατικά που ενισχύουν το ανοσοποιητικό. Όσοι λοιπόν ταλαιπωρούνται από τα δυσάρεστα συμπτώματα των αλλεργιών καλό είναι να ακολουθούν τις αρχές της Μεσογειακής Διατροφής στην καθημερινότητά τους: με καθημερινή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, κατανάλωση ξηρών καρπών και ψαριών. Χαρακτηριστικό επίσης της Μεσογειακής Διατροφής είναι η μη συχνή κατανάλωση κόκκινου κρέατος και κορεσμένων λιπαρών. Πρέπει να τονισθεί ότι όλα τα παραπάνω είναι χρήσιμα κυρίως προληπτικά.

Διατροφικές Συμβουλές για την αλλεργία

• Υιοθετήστε το πρότυπο της Μεσογειακής διατροφής.
• Προτιμήστε ψάρια εώς 2 φορές μέσα στην εβδομάδα.
• Καταναλώστε ποικιλία φρούτων και λαχανικών, ανάλογα με την εποχή.
• Αποφύγετε τα τηγανητά.
• Μην καταναλώνετε τροφές πλούσιες σε ζάχαρη.
• Πέιτε όχι στα κορεσμένα και τρανς λιπαρά που βρίσκονται σε προϊόντα εμπορίου, όπως τα κουλουράκια, τα γλυκά αρτοπαρασκευάσματα

Διάγνωση τροφικής αλλεργίας

Για τη διάγνωση της τροφικής αλλεργίας, ο αλλεργιολόγος είναι ο υπεύθυνος ιατρός για τη λήψη ενός λεπτομερούς ιστορικού. Στη συνέχεια, για την επιβεβαίωση ή τον αποκλεισμό της διάγνωση, μπορεί να ακολουθήσουν διάφορα δερματικά τεστ, προσδιορισμός ειδικών αντισωμάτων στο αίμα, τροφικές προκλήσεις ή δίαιτες αποφυγής.

Θεραπεία τροφικής αλλεργίας

Πρωταρχικός στόχος για την αποφυγή μίας αλλεργικής αντίδρασης είναι ο εντοπισμός του ένοχου τροφίμου και η πλήρης αποφυγή του. Καθότι αυτό μπορεί να είναι κάτι εύκολο για ορισμένα τρόφιμα, για άλλα όπως το γάλα και το αυγό είναι δυσκολότερο για τον λόγο ότι συχνά αυτά τα τρόφιμα περιέχονται σαν συστατικά σε πολλές μαγειρικές παρασκευές και τυποποιημένα προϊόντα. Για το λόγο αυτό, τα άτομα με τροφική αλλεργία θα πρέπει να έχουν πάντα μαζί τους αδρεναλίνη ώστε να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν άμεσα τα συμπτώματα σε περίπτωση που αυτά προκύψουν καθώς και αντιισταμινικά και κορτικοστεροειδή μέχρι να μεταφερθούν σε χώρο στον οποίο θα τους παρασχεθεί ιατρική φροντίδα.

Απαντώντας στο κουιζ θα γνωρίσετε τους κρυφούς ενόχους, θα πάρετε πληροφορίες επιστημονικά τεκμηριωμένες, που ίσως δεν γνωρίζατε, όπως την σοβαρότητα ή μη της αναφυλαξίας, ποιά είναι τα αλλεργιογόνα, καθώς επίσης και τους τρόπους – μεθόδους αντιμετώπισης αλλά και αναγνώρισης της.

* Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο mednutrition.gr

Ακολουθήστε το Run 'n Fun στο Google News